Połubiński Aleksander Rajnold h. własnego (zm. 1687?), porucznik chorągwi husarskiej, podsędek smoleński, potem chorąży smoleński. Był synem Janusza (Iwana) Dymitrowicza i Halszki z Podbereskich, pisarzówny ziemskiej orszańskiej. Karierę swą zawdzięczał głównie służbie wojskowej (ponad 20 lat w kompucie wojska litewskiego) i pokrewieństwu z Aleksandrem Hilarym (zob.). Na pocz. 1655 r. zaciągnął się do chorągwi husarskiej królewskiej pod A. H. Połubińskim. Jako towarzysz tej chorągwi wziął udział w kampanii zimowo-wiosennej 1656 r., bitwie warszawskiej (28–30 VII 1656) i w styczniu 1657 w oblężeniu Tykocina. Nie wiemy, kiedy dokładnie dostał się do niewoli moskiewskiej, w której przebywał do pocz. 1658 r. Za «ledwie strzymane więzienie» został zalecony na sesji włodawskiej (16 VII 1658) do nagrody przez prawe skrzydło wojska litewskiego (sapieżyńskie). W t. r. otrzymał od króla liczne nadania ziemskie: dn. 14 III 1658 otrzymał: Komarki, Bojarkino, Woseszczewicze, Sujrków i Leśników w woj. smoleńskim po Mikołaju Słoboczyku i Bazylim Bykowie. Dostał także przywilej na Dreczyłuki w Witebszczyźnie po Hieronimie Druckim-Horskim, dobra lenne Połonica w woj. mścisławskim po Michale Stetkiewiczu, a w woj. smoleńskim dobra lenne: Cholim, Czyżew, Okutowo, Borowiki po Adamie Stabrowskim (wspólnie z bratem Krzysztofem) oraz Małachów po zmarłym Stefanie Syngurze. Większości tych dóbr P. nigdy nie objął, gdyż na mocy traktatu z Moskwą z r. 1667 Rzeczpospolita musiała zrzec się także województwa smoleńskiego.
W listopadzie 1658 P. uczestniczył w oblężeniu i zdobyciu Mińska. W r. 1659 wziął udział w wyprawie kurlandzkiej, zakończonej dla prawego skrzydła wojska litewskiego zdobyciem Mitawy (8 I 1660). Wraz z chorągwią walczył w bitwie pod Połonką (27 VI 1660). Wraz z Bogusławem Kęsowskim został od «pokaleczonej braci» wysłany do króla z żądaniem nagród, nadań i wypłaty zasług dla towarzyszy z pułku. Posłowie otrzymali zgodę na wybranie przez chorągiew po 4 zł z włóki z ekonomii mohylewskiej, a sam P. zgodę na wybranie z tej ekonomii po 15 gr z włóki na własne potrzeby. Na pocz. października 1660 r. wziął udział w bitwie z J. A. Dołgorukim nad rzeką Basią. Następnie wraz z całym pułkiem pisarza polnego litewskiego uczestniczył w bitwie pod Kuszlikami (4 XI 1661). W okresie konfederacji wojska litewskiego (1661–3) znajdował się wraz z chorągwią na leżach w województwie nowogródzkim. Chorągiew królewska, w której służył, nie wzięła udziału w konfederacji, za co jej żołnierze otrzymali liczne nadania od Jana Kazimierza. Za wstawiennictwem A. H. Połubińskiego otrzymał P. ponownie nadanie lenne w woj. smoleńskim. Po aresztowaniu substytuta związku wojska litewskiego Konstantego Kotowskiego, będącego jednocześnie porucznikiem chorągwi kozackiej A. H. Połubińskiego, P. objął po nim porucznikostwo tej chorągwi (poł. 1663 r.). Jako porucznik tej chorągwi wziął udział w wyprawie zadnieprzańskiej Jana Kazimierza na przełomie 1663/4 r. Dn. 13 XI 1664 wysłany został przez A. H. Połubińskiego do Rosławia do hetmana polnego lit. Michała Kazimierza Paca w celu ustalenia współdziałania obu skrzydeł armii litewskiej. Dn. 30 I t. r. posłował z Michnowicz do króla od prawego skrzydła wojska litewskiego. W marcu t. r. otrzymał ordynans królewski, aby z pułkiem pisarza polnego litewskiego szedł nad Dniepr w okolice Szkłowa, blokując A. Chowańskiego. Stał wtedy, pod nieobecność A. H. Połubińskiego, na czele całego pułku.
Wraz z chorągwią kozacką A.H. Połubińskiego wziął P. udział w wojnie domowej z Jerzym Lubomirskim. Chorągiew ta wchodziła w skład korpusu posiłkowego wojska litewskiego dla króla. Zapewne uczestniczył w bitwie pod Częstochową (4 IX 1665), gdzie cały korpus litewski, na czele z A. H. Połubińskim, dostał się do niewoli rokoszan. W lipcu 1666 odprowadzał część sił litewskich z Korony na Litwę. Jako podstoli powiatu słonimskiego sporządził z ramienia A. H. Połubińskiego spis inwentarza Surwiliszek w pow. oszmiańskim (8 III 1667). Nie utrzymał się jednak na tym urzędzie wobec wystąpienia Andrzeja Przecławskiego, faworyta Krzysztofa Paca, kanclerza lit. Chorągiew kozacka, której był porucznikiem, nie została objęta redukcją wojska litewskiego w r. 1667. Przed 2 VIII 1668 został P. podsędkiem smoleńskim; t. r. posłował z powiatu słonimskiego na sejm abdykacyjny Jana Kazimierza. Michał Korybut Wiśniowiecki mianował go chorążym smoleńskim (1670). Na komisji skarbowej w Wilnie (2 VII 1671) otrzymał 500 złp. za zasługi wojenne. W latach siedemdziesiątych był porucznikiem nowo sformowanej chorągwi husarskiej A. H. Połubińskiego. W Dubience nad Bugiem podpisał się pod manifestacją wojska litewskiego (16 X 1671) przeciwko kontynuowaniu marszu na Ukrainę. W r. 1673 wziął udział w wyprawie chocimskiej. Wg przeglądu wojska pod Skwarzową koło Wołoczysk stał na czele chorągwi husarskiej marszałka litewskiego, liczącej 110 koni. W r. 1674 uczestniczył w obradach sejmu elekcyjnego i został wybrany na deputata do redagowania paktów konwentów. Sufragia Jana Sobieskiego podpisał z powiatem słonimskim (z racji posiadania dóbr w woj. nowogródzkim) oraz z województwem smoleńskim. Z zastrzeżenia «salvis juribus Sanctae Ecclesiae catholicae utriusque ritus» wynika, iż był wyznania greckokatolickiego. Podpisał protestację rycerstwa W. Księstwa Lit. (14 XII 1674), usprawiedliwiającą odejście wojska litewskiego z Ukrainy. Brał udział w kampanii ukraińskiej w r. 1676, walczył w bitwie pod Żórawnem (29 VI 1676). Dn. 7 XII 1679 był na pogrzebie marszałka w. lit. A. H. Połubińskiego, swego protektora i przełożonego. Po jego śmierci nie odgrywał już tak znacznej roli w wojsku litewskim i wkrótce zrezygnował ze służby. Żył jeszcze w r. 1686, gdyż wg pozwu z 11 III 1686 był oskarżony o «przebranie chleba» w starostwie kamienieckim w dobrach radziwiłłowskich, gdy dowodził chorągwią kozacką pisarza polnego litewskiego (szkody poczyniono w r. 1667). Zmarł zapewne w r. 1687, gdyż w styczniu 1688 chorążym smoleńskim był Ejdziatowicz, poseł na sejm grodzieński.
P. był dwukrotnie żonaty: z Krystyną z Berków Rzezickich, 1. v. Mikołajową Nieczajewiczową, później z Felicjanną z Kucharskich. Z drugiego małżeństwa miał syna Dominika, dziedzica wsi Bieliczany w r. 1693, i dwie córki: Katarzynę i Barbarę.
Niesiecki; Uruski; Elektorowie; Elektorów poczet; Wolff, Kniaziowie lit.-rus.; – Jasnowski J., Aleksander Hilary Połubiński. Działalność wojskowa w l. 1650–1665, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 10: 1938; Woliński J., Materiały do dziejów wojny polsko-tureckiej 1672–1676 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1967 XIII cz. 1 s. 246; – Chrapowicki J. A., Diariusz. Część pierwsza: lata 1656–1664, Wyd. T. Wasilewski, W. 1978; Medeksza, Księga pamiętnicza, s. 250/1; Poczobut Odlanicki J. W., Pamiętnik, W. 1877; Sobiesciana z 1675 r., Wyd. J. Woliński, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 5: 1932 s. 225; Vol. leg., IV 880, 1023, V 278, 281, 302, 306; Zawisza K., Pamiętniki, W. 1862 s. 19; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 1362, 1366, 1373, 1578 s. 1–4, ks. 20 s. 774, Dz. III kop. 9 nr 68 s. 269, Dz. V nr 12093a (listy P-ego do Aleksandra Hilarego Połubińskiego), Dz. V t. 277 cz. 2 nr 12081 (korespondencja Aleksandra Hilarego Połubińskiego), Dz. V t. 165 nr 7551, 1543 (list 11), Dz. IV t. 27 kop. 371 nr 272, Dz. VII pudło 6 nr 34, pudło 7 nr 44, 137, Dz. XXV nr 4143, Arch. Tyzenhauzów B–51/144. s. 152, APP t. IX, Sumariusz Metryki Lit. Ks. Zap. 130 s. 251, Ks. Zap. 131 s. 221–225, 241, Ks. Zap. 132 s. 86; Arch. Państw. w Kr.: Sang. 190 s. 9/10, 223/4; B. Czart.: rkp. 157 s. 77–80, rkp. 160 nr 193 s. 805–807, rkp. 161 nr 11 s. 435–441; B. Narod.: BOZ nr 3112 s. 260–266, XVII 3.1235 („Najniższy z najwyższego jw. jmp. A. H. Połubiński…” 1679); B. Ossol.: rkp. nr 13298/II nr 18 s. 77–99; B. PAN w Kr.: rkp. 1404/I s. 151–156, 160–163; Inst. Hist. Uniw. Warsz.: Nagielski M., Chorągwie husarskie A. H. Połubińskiego i Jana Kazimierza w l. 1648–1666, (praca magisterska); WAP w Gd.: 300, R/Ee, 21 s. 86–105; WAP w L.: Rel. Kras. nr 6 s. 860–862.
Mirosław Nagielski